Dolaşım sistemi
Dolaşım sistemi, canlılığın devamı için gerekli olan oksijenin kalp, damarlar ve kan aracılığı ile vücudun her yerine ulaşmasını sağlar. Kan, işlevini yaparken damarlar aracılığı ile en uzaktaki hücrelere bile ulaşır. Kanın damar içerisinde sürekli bir şekilde akışı için gerekli olan itici güç dolaşım sisteminin merkezi olan kalp sayesinde sağlanır.
Kalp insanın göğüs boşluğunda iki akciğer arasında ve göğüs kemiğinin arkasında yer alır. Tabanı üstte, tepesi altta ve ucu sola dönük olan bir koni şeklindedir. Ergin bir kadında ortalama 230 – 280 gr, erkekte 280 – 340 gr ağırlığındadır. Yaş ilerledikçe kalbin ağırlığı ve büyüklüğü artar. İnsan kalbi herkesin kendi yumruğu büyüklüğündedir.
Kalbin Yapısı: Kalp kırmızı çizgili kastan yapılmış bir pompadır. Çizgili kastan yapılmış olmasına rağmen isteğimiz dışı çalışır. Kalp üstte iki kulakçık, altta iki karıncık olmak üzere dört odalıdır. Kalbe kan getiren damarlar kulakçıklara açılırlar. Kulakçıklar, kalbe gelen kanın toplandığı odacıklardır.
Kulakçıklara kan getiren damarlar toplardamarlardır. Kalpten vücuda kan götüren damarlar karın-
cıklardan çıkarlar. Vücuda kan götüren bu damarlar atardamarlardır. Kalbin sol tarafında temiz, sağ tarafında ise kirli kan bulunur.
Kirli kan: Besin ve oksijen bakımından fakir olan kana kirli kan denir.
Temiz Kan: Besin ve oksijen bakımından zengin olan kana temiz kan denir.
Kalbin Çalışması Kalbimiz yaşadığımız sürece sürekli kasılıp gevşeyerek çalışır. Kulakçık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi kanın hareketi için itici bir güç oluşturur. Kulakçık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi birbirine zıttır.
Kulakçıkların her ikisi aynı anda kasılırken karıncıklar gevşeme durumuna geçer. Kalbin her odacığı kasılma sırasında içindeki kanı pompalar. Gevşeme sırasında ise kanla dolar. Kulakçıklar ile karıncıklar arasında kanın geri dönmesini engelleyen kapakçıklar vardır.
b-)Damarlar İnsan dolaşım sisteminde kanın bütün vücuda gönderilmesini sağlayan üç çeşit damar vardır.
1-)Atardamarlar
2-)Toplardamarlar
3-)Kılcaldamarlar
1-)Atardamarlar:
Kanı kalpten diğer organlara taşıyan damarlardır.
Kalbin sol karıncığından çıkan aort atardamarıdır.
Kalbin sağ karıncığından çıkan akciğer atardamarıdır.
Atardamarlar (akciğer atardamarı hariç) oksijenle zengin kanı taşırlar.
En büyük atar damar aort atar damarıdır.
Atardamarların içi düzdür.
Atardamarların karıncıklardan çıktığı yerlerde kanın kalbe geri dönmesini engelleyen yarım ay kapakçıkları bulunur.
Atardamarlarda kan karıncıkların kasılmasından ortaya çıkan basıncın etkisi ile dolaşır.
2-)Toplardamarlar:
Vücuttan toplanan kanı kalbin kulakçıklarına getiren damarlardır. Sol kulakçığa akciğer toplardamarı, sağ kulakçığa ise alt ve üst toplardamarı bağlanır.
Genellikle kirli kan taşırlar, akciğer toplardamarı temiz kan taşır.
Başlangıçta kalbin kanı pompalamak için uyguladığı basınç kan damarlarda ilerlerken gittikçe azalır ve bu basınç kanın damarlarda ilerlemesinde etkili olmaz.
Bu yüzden toplardamarlarda kanın geri dönüşünü engelleyen ve kanın akış yönünde açılan kapakçıklar vardır.
Toplardamarlarda kanın hareketi damarları saran iskelet kaslarının basıncı ile sağlanır.
Toplardamarların içi atardamarlardan daha geniş olduğundan daha çok kan taşır.
3-)Kılcaldamarlar:
Atardamarlarla toplardamarları birbirine bağlayan tek sıralı epitel hücrelerinden yapılmış küçük yarıçaplı damarlardır.
Kanı atardamarlardan toplardamarlara taşır. Kılcaldamarlar tüm vücut hücrelerinin aralarını bir ağ gibi sararlar.
Kanın akış hızı bu damarlarda en yavaştır. Böylece kandaki besin ve oksijenin hücrelere, hücrelerde oluşan karbondioksit ve artık maddelerin da kılcal damarlara geçmesi için zaman sağlanmış olur.
Atardamarlar Toplardamarlar
Karıncıklardan çıkar Kulakçıklara açılır
Genelde temiz kan taşır Genelde kirli kan taşır
Kanın akış yönü kalpten vücuda Kanın akış yönü vücuttan kalbe
doğrudur doğrudur
Çeperleri kalındır Çeperleri incedir
İnsanda Kan Dolaşımı
Kandaki besin maddeleri ve oksijenin vücut hücrelerine iletilmesi hücrelerde oluşan artık maddelerin boşaltım organlarına taşınması karbondioksitin de akciğerlere taşınması dolaşım sistemi ile olur. Ayrıca hormonlarda gerekli organlara kan dolaşımı ile taşınır.
Kalp akciğerlerden gelen temiz kanı aort atardamarı ile vücuda gönderir. Aort atardamarı kalpten çıktıktan sonra iki kola ayrılır.
Üste giden damar baş ve kollara, alta ayrılan damar ise bir çok yan damarlarla mide, pankreas, bağırsak gibi bütün iç organlara ve bacaklara gider. Bu organlarda da kılcaldamarlara ayrılır. Kılcal damarlardaki kanla hücreler arasında madde alış verişi olur. Kanda bulunan oksijen ve besin doku hücrelerine, doku hücrelerinde oluşan karbondioksit ve artık maddeler de kana geçer
Kirlenen kan kılcal damarlardan toplardamara geçer. Kirli kan alt ve üst ana toplarda-marı ile kalbin sağ kulakçığına dökülür. Kulakçıkların kasılmasıyla kan karıncıklara geçer. Sağ karın-
cıkta bulunan kirli kan karıncıkların kasılmasıyla akciğer atardamarlarına pompalanır.
Akciğer atardamarı kalpten çıktıktan sonra ikiye ayrılarak hem sağ hem de sol akciğere kan gönderir. Akciğerlere gelen bu damarlar alveollerin etrafında kılcallara ayrılır Kirli kandaki karbondioksit alveollere, alveoller
deki oksijen ise kana geçer Temizlenen kan akciğer toplardamarı ile kalbin sol kulakçığına gelir Böylece kan tam bir dolanım yapmış olur
İnsanda kan dolaşımı büyük ve küçük kan dolaşım sistemi olmak üzere ikiye ayrılır:
1-)Büyük Kan Dolaşımı: Oksijence zenginleşen kanın sol karıncıktan çıkıp vücutta kirlenerek sağ kulakçığa dökülmesine denir.
2-)Küçük Kan Dolaşımı: Kanın sağ karıncıktan akciğere pompalanıp, akciğerlerde oksijence zenginleşerek sol kulakçığa dökülmesine denir.
c-)Kan
Kan plazma denen sıvı kısım ile, plazma içinde yüzen kan hücrelerinden meydana gelmiştir Serum ise pıhtılaşmayı sağlayan Proteini içermeyen plazmaya denir.
Kan Sıvısı(Plazma) Kanın yaklaşık %55 ini oluşturan kısımdır. Vücudun çeşitli bölümleri arasında madde taşınmasını sağlar. Bu kısım içinde kan proteinleri, hormonlar, antikorlar, glikoz, yağ, Vitamin-ler tuzlar ve üre bulunur
Alyuvarlar
Kana kırmızı rengi veren hemoglobini taşırlar
Kanda en fazla bulunan çekirdeksiz kan hücreleridir
Yükseklere çıktıkça oksijen miktarı azaldığı için kandaki alyuvar miktarı azalır
Kırmızı kemik iliği, karaciğer ve dalakta üretilir. Oksijen ve karbondioksitin taşınmasında etkilidir
Akyuvarlar
Belirli şekilleri olmayan, çekirdekli, beyaz kan hücreleridir
Kırmızı kemik iliğinde, lenf düğümlerinde ve timus bezinde üretilirler
1 mm3 kanda ortalama 7.000 kadar akyuvar bulunur
Akyuvarların görevi vücudu mikroplara karşı korumaktır. Bu işi ya mikropları içine alıp sindirerek yaparlar ya da antikor üreterek mikropları öldürürler.
Vücuda mikrop girdiği zaman akyuvar sayısı artar
Kan Pulcukları
Kanın pıhtılaşmasında görev yapan kan hücreleridir
1 mm3 kanda 300 bin kadar kan pulcuğu bulunur
Kırmızı kemik iliğinde üretilir
