Dolaşım Sistemi
Geçen hafta destek ve hareket sistemini öğrendik.Bu haftaki konumuza geçmeden önce 1-2 soru soracağım sana !(konuyu daha iyi anlayabilmen için geçmiş konuları hatırlamak zorundasın.Önce bakalım bir hatırlıyor musun?
SORU-1-Hücrede madde alışverişini sağlayan kısım neresiydi?
Kopya:bu kısmın en önemli özelliği seçici geçirgen olmasıydı
Hatırladın mı?
Aferin sana elbette cevabımız HÜCRE ZARI Şimdi sıkı dur!!!!!!!Asıl soru geliyor
SORU-2-Hücre zarı dışarıdan alınması gereken besini aldı ve görevini tamamladı. Bu besin maddesi lizozoma gidecek. Besin maddesinin ayakları yok lizozomda uzakta eyvah! eyvah! Nasıl gidecek?
DÜŞÜN BİRAZ hemen bilmiyorum deme. Çünkü biliyorsun sadece unuttun. Hatırlamaya çalış…
Hatırlayamadın mı?
Yapma minik kuşum yaaaaaaaaaaa... Hani hücreyi ağ gibi saran kanallar sistemi.....................
Endoplazmik Redikulum (ER)
Elbette E.R. konuları unutmamaya çalış. Günlük tekrar yapmalısın. Çünkü SBS’de 6. sınıfta gördüğün konuların tamamı soruluyor.
Hergün mutlaka bir şeyler yiyip içiyorsun ve nefes alıp-veriyorsun. ( Aldığın her nefeste oksijen alıp karbondioksit verdiğini hatırlatmama gerek yok.sanırım) Aldığın besin ve oksijen mutlaka hücrelerine gitmeli öyle değil mi? Hatta gidiyor da. Yoksa hücrelerin nasıl yaşardı? Peki o halde?
SORU-3- Dışarıdan aldığın bu besinlerle,oksijen nasıl oluyor da taaaaaaaaaaaaa ayak serçe parmağının hücrelerine kadar gidiyor? Hiç düşündün mü?
Bir hücrede bunu ER yapıyor ya koca vücutta?
İşte bu haftaki konumuz:Vücudumuzda canlılığın devam etmesi için hücrelere gerekli maddelerin (besin ve oksijen) ve hücrede oluşacak atık maddelerin (karbondioksit) taşınmasını sağlayan sistem yani
DOLAŞIM SİSTEMİ.
**** Konuya başlarken ilk nokta olarak dolaşım sistemimizi oluşturan yapılara değinelim.
İnsanda dolaşım sistemi; dolaşım kanalları olarak çalışan damarlar, damarlar içerisinde madde taşınmasını sağlayan özel doku olan kan ve kanın damarlar içerisinde dolaşımını (hareketini) sağlayan kalp’ten oluşuyor.
Hareket kelimesi geçerde ben araya hiç soru sıkıştırmaz olur muyum?
SORU: Hareket eden cisimlerin hareketlerinden dolayı sahip oldukları enerji hangisiydi?
DOLAŞIM SİSTEMİNİN GÖREVLERİ
1. İnce bağırsaktan emilen besin ve suyu tüm vücut hücrelerine taşımak,
2. Biliyorsun ki vücudunda gerçekleşen olaylar için sana enerji (enerjinin diğer adı neydi? Unuttum ben…) gerekli.
SORU: Hücrede besinleri oksijenle yakıp sana enerji (yani ?T?) üreten organel hangisidir?
****Yanda resmi var bak bakalım………
Aferin sana harikasın elbette mitokondri (Bak hücre ilk ünitemizdi ama her yerde karşımıza çıkıyor. Çok iyi bilmek şart.)
****Mitokondrilerinde bu enerjiyi üretebilmen için öncelikle sana oksijenin gelmesi gerekiyor. Oksijen hareket edip mitokondrilerine gelemez (sence hangi sistemi eksik?).
Dolaşım sisteminin 2. görevi; oksijeni hücrelerine taşımak ve mitokondri oksijenle enerjiyi ürettikten sonra oluşan atık madde olan (atık maddeler vücudumuz için zararlıdır!!!) karbondioksiti dışarı atman için akciğerlere taşımak (akciğerlerinin bunu nasıl yaptığını bir sonraki sistemde öğreneceğiz!!!)
Hücrelerinde gerçekleşen olaylar sonucunda oluşan tek zararlı madde karbondioksit değil. CO2 dışında oluşan (üre, ürik asit) atıklar, fazla su ve mineral maddeleri böbreğe dolaşım sistemi taşır.
MOLA:
Bu bölüm için sabırsızlandığını biliyorum. Sadece 5 dk. Ama :))))
Akıl hastanesinde yatmakta olan bir hasta devamlı kapı deliğinden dışarıyı izlermiş. Doktorlar iyice meraklanmış. Bir gün aralarından bir doktoru seçerek deliye tedavi uygulamasını istemişler. Deliyi her zamanki gibi deliğe bakarken bulan doktor:
-Evladım dur bir de ben bakayım, neye bakıyorsun böyle merak ettim, demiş.
Deli geri çekilmiş, doktor eğilip ne olduğuna bakmış. Sonrada arkasına dönüp:
-Evladım ben burada bir şey göremiyorum, demiş.
Deli de:
-Doktor amca, ben yıllardır bakıyorum bir şey göremiyorum sen beş dakika bakmayla mı göreceğini sanıyorsun demiş.
Devam edelim mi?
-EVETTTTTTTTTTTTTTTTTTT
Fındık kurdum,
bu kadar çok mu seviyorsun Fen ve Teknoloji dersini?
Haydi başlayalım: Sırada dolaşım sistemimizi oluşturan yapıları detaylıca öğrenmek var.
İşte ilki:
Sence kalp yıllardır çizdiğin bu şekildeki gibi mi?
Ben hep böyle sanırdım ama gerçeği böyle değil ilk gördüğümde şaşırmış ve gerçek halini hiç sevmemiştim kendi çizdiğim kalp daha güzel gelmişti
Hadi bak bakalım gerçek kalbin şekline de çizdiğin kalbe benziyor mu sen de gör
A. KALP:
1. Kalbimiz, damarlarımızın içindeki kan sıvısının vücuda pompalanmasını sağlar.
2. Şimdi avucunu kapa ve yumruğuna bak. Neden mi? Çünkü kalbin yaklaşık olarak yumruğunla aynı büyüklükte.
********************İnsanların kalbi yaklaşık olarak kendi yumrukları büyüklüğündedir.
3. Kalbimiz göğüs boşluğunun biraz solunda, iki akciğer arasında bulunur.
SORU: Kalbini ve diğer iç organlarını dış etkilere karşı ben koruyorum. Sence ben hangi sistemim?
4. Kalbimizin en dışında çift katlı zar ve bu zarlar arasında bir sıvı vardır. Bu sıvı kalbi korumak içindir.
**** Zarlar arasındaki bu sıvı bana bir şeyler hatırlattı öğretmenim.
Sen var ya inan bana mükemmelsin…
Beni bile geçtin mesleğimi elimden alacaksın ya? Küstüm oynamıyorum.
-Haydi söyle neyi hatırlattı?
*Eklem sıvısını. Bu sıvı kemiklerin aşınmasını önleyip onların kolay hareket etmesini sağlıyordu.
-Benim öğrencim ya. İşte bu. Ama harbiden tehlikedeyim ve hala küsüm.
*Nasıl mı barışırım?
-Çok bilmiş onu da bulursun sen ve beni çıldırtırsın.
*Buldum öğretmenim
Caramio ısmarlayarak.
P E S-P E S-P E S-P E S-P E S-P E S-P E S
En sevdiğim çikolatayla ha!
-Sus bakayım.
Her horoz kendi çiftliğinde öter. Burası benim çiftliğim ve sadece burada ben öterim.
5. Kalbimizin iç yüzeyinde tek katlı, oldukça sağlam, pürüzsüz ve kaygan bir zar tabakası vardır.
6. Bak şimdi anlatacağım yeri aslında biliyorsun!!!
Kalbimizin orta tabakasında özel bir çizgili kas olan kalp kası vardır.
SORU-1- Neden özel çizgili demiş olabilirim?
SORU-2- Kalbin istemli mi istemsiz mi çalışır?
****Kalp kası, kalbin duvarlarında hızla dolaşan çok zayıf bir elektrik akımıyla harekete geçer. Kalp kası hücreleri bu akım sayesinde birbirleriyle çok hızlı iletişim kurar ve bir bütün olarak çalışırlar.
*******Şimdi sıra kalbimizle ilgili en önemli yerde.
Uyku moduna geçtiysen hemen yüzünü yıka ve gel bekliyorum ÇOK ÖNEMLİ!!!!!
Kalbimiz dört odacıktan oluşur 2+2 :))) (Sizin ev kaç odalı? 2+1 mi yoksa 3+1 mi) Bunların 2’si yukarıda 2’si aşağıda. Üstteki odacıklara kulakçık, alttaki odacıklara karıncık adı verilir.
Unutmaman için bir benzetme: Kendi kulaklarını düşün. Onlar yukarıda karnın ise alttadır.
Sağ tarafta sağ kulakçık ve sağ karıncık, sol tarafta ise sol kulakçık ve sol karıncık vardır.
Kulakçıklar, kalbe gelen kanın toplandığı yerlerdir. Karıncıklar ise kanın kalpten pompalandığı yerlerdir.
Kalbimizin sol tarafında temiz kan, sağ tarafında ise KİRLİ kan bulunur.
DİKKAT!!! Kalp kapakçıkları: Her iki tarafta kulakçıklar ve karıncıklar arasında, kanın sadece kulakçıktan karıncığa doğru akmasını sağlayan birer kalp kapakçığı vardır. Bu mekanizma karıncığa dolan kanın geri dönmesini engeller.
HOŞ zamanlar geçirmeye Başlıyoruzzz! Çünkü FEN ve TEK. Dersi başlıyor
Sünger Bob ve arkadaşları da bizimle beraber olacaklar…(ben de çok seviyorum BOB u ve hala izlerim)
B- KAN DAMARLARI
SORU: Vücudunda bulunan en kısa kemikler hangileriydi?
*Sakın bana çekiç-örs ve üzengi deme!
Çünkü bu kemikler vücudumuzda bulunan en kısa değil, en KÜÇÜK kemiklerdir. Ayrıca bu kemiklerin destek ve hareket sistemiyle bir ilgisi yok. Kulakta bulunurlar ve işitmede rol oynarlar.
ÇEKİÇ-ÖRS-ÜZENGİ kafamızı karıştırmayacak. (Bir deli kuyuya bir taş attı, kafanızı karıştırdı. Şimdi 10 akıllı uğraşıyoruz ama boşa olmasın.)
-Cevap ne? Hadi söyle de ara da kaynamasın soru.
Elbette el ve ayak bileklerindeki kemiklerdir.
Şimdi el bileğine bakmanı istiyorum. Oradaki mor yolları görebiliyor musun?
Geldik konumuza mor renkteki yollara (bu yollardan araba geçmiyor ha!) Yani DAMAR larımıza:
*Kan damarları kan sıvısını vücudumuzun tüm noktalarına ulaştıran mükemmel bir ağ sistemidir.
Vücudumuzdaki damarlar 3 çeşittir.
1. Çakıllı yol
2. Toprak yol
3. Asfalt yol değil elbette.
1. Atardamarlar
2. Toplardamarlar
3. Kılcal damarlar
-Endişelenme hepsi çok kolay. Senin gibi bir fen profesörüne göre ise çocuk oyuncağı (ileride doktor olmayı düşünüyorsan şimdiden öğrenmelisin.)
Damar çeşitlerini öğrendikten sonra gelelim bunları detaylıca öğrenmeye.
1. ATARDAMARLAR: -Ne atıyorlar acaba? Top mu? Elbette hayır. Bi siz atıyorsunuz. Hem de benim nöbetçi öğretmen olduğum günlerde Ben ne yapıyorum? Getirin o topları bakayım……
• Kanımızı kalpten alıp doku ve organlara taşıyan damarlardır.
• En kalın çeperli damarlardır.
• Kan basıncı ve kanın akış hızı atardamarlarda en fazladır.
Temiz kan taşırlar. ÖNEMLİ: Akciğer atardamarı hariç…
2. TOPLARDAMARLAR: (Ne topluyorsa? Fındık mı?) duyuyorum ama….
• Atardamarlar kalbimizden kanı alıp götüren damarlardı. İyi de bu kanın tekrardan kalbe geri gelmesi gerekir değil mi? Kanı vücudumuzdan toplayıp,kalbe geri getiren damarlara toplardamar denir.
• İç yapısında kapakçıklar vardır. (Kanın geri akmasını önlemek için )
• Kan basıncı en düşük damarlardır.
• Kirli kan taşırlar.
-Kirli kan dedim de ne var ki kirli olsun. Hücreler banyo yapıyor da bitleri kanamı karışıyor?
ÖNEMLİ: Akciğer toplardamarı hariç.
(Eyvah bu konuda akciğer damarları başımıza bela olacak sanki!)
-Ağzını bantlarsam görürsün.
3. KILCALDAMARLAR.
Sence kılcal ne demek?
• Kan ve doku hücreleri arasında madde alışverişini gerçekleştirir.
• Kan basıncı toplardamardan fazladır.
• Kan akış hızı en düşüktür (neden acaba?)
DİKKAT
• Kan kalpten çıktıktan sonra;
o atardamar kılcaldamarlar toplardamar yolunu izleyerek tekrar kalbe döner.
• Kan basıncı kan kalpten çıktıktan sonra giderek düşer.
• Kan en hızlı atardamarda, en yavaş kılcal damarda hareket eder.
MOLA
Bir müfettiş akıl hastanesini geziyormuş. Bahçeye gelince delilerin ağaçta asıldığını ama birinin yere yattığını görünce yatana sormuş:
-Neden ağaca çıktılar demiş.
-Armut sanıyorlar kendilerini, diye cevap vermiş deli.
Müfettiş:
-Sen armut değil misin? deyince,
-Hayır ben olgunlaşıp yere düştüm.
*Şimdi sana başımdan geçen bir olayı anlatacağım.
Kaç yaşındaydım bilmiyorum ama bayağı küçüktüm. Annemle köye gitmiştik. Oradaki arkadaşlarla hindiler ile oynamaya başladık. (Valla benim bir suçum yok onlar aklımı çeldiler.) biz onlarla oynadığımızı sanıyoruz onlar ise zarar vereceğimizi sanıyorlardı. Bizi kovalamaya başladılar. Korktuk kaçtık. Ama rahat durduk mu? HAYIR…. Çok hoşumuza gitti ve bizi tekrar kovalasınlar diye tekrar rahatsız ettik hayvancağızları. Boş dururlar mı kovaladılar hemen, herkes koştu bense (minik çelimsiz şey) tam hindilerin ortasında düştüm. Hindilerin arasından annem çıkardı. Çıktım ama dizkapaklarımın üstü kıpkırmızı olmuştu. O zaman öğrendim adının kan olduğunu? Nasıl akıyor nasıl akıyor anlatamam. İşte o gün acı bir deneyimle kanın nasıl olduğunu öğrendim. Her iki diz kapağımdaki izler miras kaldı.
***Sence kan benim öğrendiğim gibi sadece kırmızı bir sıvı mı? İçinde bir şeyler var mı? Varsa neler var?
SORU: Sıvılar sıkıştırılabilir mi?
**Kan kırmızı renkli bir sıvıdır.
SORU: Kan neden kırmızıdır? (Aslında bunun cevabını biliyorsun. Destek ve hareket sisteminde az da olsa değinmiştik.)
• Kan damarlar ile tüm hücrelere ulaşır.
• Yetişkin bir insanda yaklaşık 5 litre kan bulunur.
**Gelelim KANIN YAPISI na…
Kanımızı iki kısımda inceliyoruz.
A. KAN HÜCRELERİ
Hemen cevabını çok iyi bildiğin bir soru ile başlayalım:
SORU : Hücre nedir? (Öğretmenin çok kolay sora sora bunu mu buldunuz yani!...Bu denli basit bir soruyu hakaret olarak mı algılasam…) Fındık kurdum benim; elbette bu soru senin için çok kolay ama hücre dedik sorayım dedim.
Kanınızda bulunan hücreler 3 çeşittir:
1. Alyuvarlar,
2. Akyuvarlar
3. Kan pulcukları (trombositler)
1. ALYUVARLAR: Daha ben sana alyuvarlar ile ilgili bir şeyler anlatmadan önce hemen bir soru soracağım? Çünkü cevabı biliyorsun.
SORU: Alyuvar hücreleri nerede üretilir?
***Alyuvar hücrelerinin kırmızı kemik iliğinde üretildiğini destek ve hareket sisteminde kemiğin yapısını incelerken öğrenmiştik. Demek ki alyuvarlar ile ilgili ilk bilgi cepte hazır bekliyor. Şimdi bilmediklerine geçelim.
**********Alyuvarların yapısında kana kırmızı rengi veren hemoglobin bulunur. Bu yüzden kanımız kırmızıdır.
SORU : Bitkilere yeşil renk veren madde hangisiydi?(sakın bana kloroplast deme!!!!!!!!!!!)
*********Alyuvarlar hemoglobin sayesinde hücrelere oksijen taşıyıp, karbondioksiti geri getirirler.
SORU : Oksijen niye gerekliydi?
Şimdi seni biraz eski konulara götüreceğim:
-Anne karnında adı altında bir CD izlemiştik. Orada da görmüştün. Bebek doğduğunda göbek kordonuyla doğuyordu. Fakat sonra o kordonu kesiyorduk ve bebek yaşamaya kordonsuz devam ediyordu. Buna benzeyen bir durum alyuvarlarda da var.
**********Alyuvarlar ise, çekirdekli oluşan hücrelerdir. Ama sonradan çekirdeklerini kaybederler.
Göbek kordonundan bahsetmişken;
SORU 1 : Göbek kordonun görevi nedir?
SORU 2 : Göbek kordonu bebek doğduktan sonra neden kesilir?
*****************Alyuvarlar tavla puluna benzerler. (tavla oynamayı hiç sevmem!!!)
2. AKYUVARLAR
Tekrar soru ile başlayacağım.
SORU 1 : Akyuvar hücreleri nerede üretilir?
Elbette sarı kemik iliğinde. Peki;
SORU 2 : sarı kemik iliğinin akyuvar üretmek dışındaki görevi nedir?
Kopya : SARI-SARI
* Akyuvarlar sarı kemik iliği dışında bir de lenf düğümlerinde üretilirler. Biliyorum soru sırası sende ve bana lenf düğümü ne diye soruyorsun? Anlatacağım ama biraz sonra. SABIRLI OL ACELE ETME. Önce kanın yapısını bitirelim.
* Akyuvarların belli şekilleri yoktur.
* Akyuvarlar vücudumuzun askerleri (mehmetçikleri) dirler. Bizi mikroplara karşı korurlar. Akyuvarların bir kısmı mikropları yutarak yok eder. Bir kısmı ise mikropları öldüren maddeleri salgılarlar.
* Akyuvarlar alyuvarlara göre daha azdırlar ve çekirdekleri vardır.
SORU : Hücrelerinde birden fazla çekirdek bulunan kaslarımız hangi kaslardır.
3-KAN PULCUKLARI (Trombositler)
Hindiler yüzünden düşüp her iki diz kapağımı yardığımı anlatmıştım. Şimdi gerisini anlatacağım. (Beni kanlar içinde gören annem söylenmeye başladı. Hiç susar mı? O da öğretmen ve öğretmenleri bilirsin hemen doğruyu anlatmaya başlarlar. Pilleri bitse de sussalar....)
Diz kapaklarımı kahverengi bir sıvıyla sildi. Mikrop öldürücüymüş. Ben adını unuttum sen biliyor musun?
Kopya: Hani alkolün içine iyot atıp da yapmıştık laboratuarda, hatırladın mı?
Minik kuşum; hafızana hayranım. Evet tentürdiyotla sildi annem.
Ama şimdi gıcıklık yapıp hatırlayamayacağını düşündüğüm bir soru soracağım.
****Katı iyoda alkol atıp beklemiştik. Önce iyodu görebiliyorduk. Ama sonra bir de baktık iyot yok olmuş. Bu deney neyin göstergesiydi? Yani bu deneyden hangi sonucu çıkarmıştık? İyot niye kaybolmuştu? (Yollarımı şaşırdı acaba?)
Annem tentürdiyotla yarayı silip mikroplardan arındırdı.
Sonra biraz daha kanadı. Annem bütün kanın akacak ve kansız kalacaksın dedi. Çok korktum ama bir de baktım kan durmuş artık akmıyor. Sence kan neden akmaya devam etmedi?
• Kanın akmasını engelleyip beni kansız kalmaktan kurtaran hücreler kan pulcukları yani diğer adıyla trombositlerdir. Kan pulcukları kanın pıhtılaşmasını sağlar.
• Kırmızı kemik iliğinde üretirler.
• Çok küçük ve çekirdeksizdirler.
B-KAN PLAZMASI(SERUM)
*Kan hücrelerinin içinde bulundukları,sıvı kan plazması(serum)dır.
*Kan plazmasının %90 ı su,%10 u ise protein,yağ ve karbonhidrattan içeren sarı renkli bir sıvıdır.
SORU: Karbonhidrat,protein ve yağ hangi besin grubundadır?
*Plazma,besinleri ve hücrelerde üretilen atık maddeleri ilgili organlara iletir.
KANIN GÖREVLERİ
1- Maddelerin taşınmasını sağlar
2- Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde rol oynar
3- Vücuda zarar veren hastalık yapıcı mikropları etkisiz hale getirir.
4- Salgı bezlerinin ürettiği hormonları gerekli doku ve organlara taşır.
