MERCEKLER
En az bir yüzü küresel olan iki yüzey arasında kalan cam ya da saydam plastik ortamlara MERCEK denir.
Optik araçların çoğunda mercek kullanılır.Gözün kendisi de doğal bir mercektir.Yapılış şekillerine göre mercekler,ince kenarlı ve kalın kenarlı olarak ikiye ayrılır.
İNCE KENARLI MERCEK(YAKINSAK MERCEK)
• Uç noktaları ince ,orta noktaları kalın olan merceklerdir.
• İnce kenarlı mercekler ışığı toplama özelliğine sahiptir.
• İnce kenarlı mercekler ışığı toplama özelliğine sahiptirler.
• İnce kenarlı merceğe gelen paralel ışınlar merceğin karşı tarafında bir noktada toplanır.Işınların toplandığı bu noktaya merceğin ODAK NOKTASI denir.
• Odak noktasının merceğe olan uzaklığına ODAK UZAKLIĞI denir.
• İnce kenarlı mercekler görüntü oluştururlar.Oluşan görüntüler cismin boyundan büyük,cismin boyuna eşit ve cisimden küçük olabilir.
• İnce kenarlı mercekler belirli mesafelerdeki cisimlerin düz ve büyük görüntülerini oluşturur.Bu nedenle büyüteç görevi yapar.
• İnce kenarlı mercekler hipermetrop göz kusurunun düzeltilmesi için üretilen gözlüklerde kullanılır.
HİPERMETROP:Yakını görememe göz kusurudur.Göze gelen ışınlar olması gereken yerden daha geride birleşir.Göz kısılarak görüntüyü net görmeye çalışır.İnce kenarlı bir mercek ile görüntü olması gereken yere düşer.
• İnce kenarlı mercekler ışık ışınlarını odak noktasında topladığı için bu noktada yüksek bir sıcaklığın oluşmasını sağlar.Bu sayede kağıt tutuşturulabilir.Fakat ormanlarda bırakılan ve ince kenarlı mercek görevi görebilen cam kırıkları bırakılırsa tehlikeli orman yangınlarına sebep olabiliriz.
• Su damlası,cam şişe,cam küre,ince kenarlı mercek gibi davranır.
KALIN KENARLI MERCEK(IRAKSAK MERCEK)
• Uç noktaları geniş ,orta noktaları ince olan merceklerdir.
• Işığı dağıtma özelliğine sahiptirler.
• Kalın kenarlı merceğe gelen paralel ışık demeti mercek içinden geçerken birbirinden uzaklaşarak kırılır.Kırılan ışınların uzantıları bir noktada toplanır.Bu noktaya ıraksak merceğin ODAK NOKTASI denir.Odak noktasının merceğe olan uzaklığına ODAK UZAKLIĞI denir.
• Kalın kenarlı mercekler;teleskoplar,mikroskoplar,kameralar ve miyop göz kusurunun düzeltilmesi için üretilen gözlüklerin yapımında kullanılır.
MİYOP:Göze gelen ışınların olması gereken yerden daha yakında birleşmesinden kaynaklanır.Kalın kenarlı merceklerle bu kusur düzeltilir.
• Kalın kenarlı mercekler cisimlerin düz ve küçük görüntülerini oluşturur.Cisimleri daha küçük göstererek sürücünün görüş alanını arttırdığı için araçların arka camlarına konulur.
NOT:Merceğin odak uzaklığı merceğin eğrilik yarıçapına,yapıldığı malzemeye ve bulunduğu ortamın cinsine göre değişir.Ayrıca farklı renkte ışıklar için merceğin odak noktası farklıdır.
Göz kusurlarını gidermede kullanılan bu mercekler hava ortamında kullanılmak üzere dizayn edilmiştir.Farklı ortamlarda kullanıldıklarında ışıkları kırma açıları değişeceğinden aynı sonucu vermezler.
Işığın yansıması ve kırılması arasındaki benzerlik ve farklılıklar:
Işık ışınlarını yansıtan yüzeyler etkileştiği yüzeyin cinsine bakılmaksızın onu geldiği ortama eşit açıyla gönderirken, kırılma olayında maddenin cinsi kırılma açısını etkiler. Kırılma olayında ışık ortama dik gelmediği sürece gelme açısı kırılma açısına eşit olmaz.
İki olay arasındaki bir diğer farklılık ise oluşan görüntülerin düzlem aynada cisimle aynı büyüklükte olması, merceklerde ise kırılma olayı sonucu oluşan görüntüler kimi zaman cisimden büyük, kimi zaman cisimden küçük olur.
14.Yoğun ortama giren ışık nasıl bir yol izler?
Yoğun(kırıcı) ortama giren ışık,normal çizgisine yaklaşarak kırılır. Normale yaklaşan ışığın hızı da azalır.
15.Az yoğun ortama giren ışık nasıl bir yol izler?
Az yoğun(az kırıcı) ortama giren ışık normalden uzaklaşarak kırılır ve bu sırada hızına da artırır.
16.Işık maddesel ortamda mı yoksa boşlukta mı daha hızlı yayılır?
Işığın bir maddesel ortamdaki hızı boşluktaki hızından küçüktür.
17.Tam yansıma nedir?
Işığın yoğun ortamdan az yoğun ortama geçmeyip geldiği ortama geri dönmesine tam yansıma denir.
18.Kalın kenarlı ve ince kenarlı merceği açıklayın.
Kenarları ortalarına göre ince olan mercekler ince kenarlı(yakınsak) kalın olanlar ise kalın kenarlı mercek(ıraksak) mercek olarak adlandırılır. Yakınsak merceğe gelen ışık ışınları mercekten geçerken kırılarak bir noktada toplanır ve buradan tekrar yayılır. Kırılma merceklerde iki kez gerçekleşir. İlki merceğe girişte,ikincisi ise mercekten çıkışta meydana gelir. Kırılan ışık ışınları bu iki kırılma sonucunda bir noktada toplanır. İnce kenarlı merceklerde kırılan ışınların toplandığı bu noktaya ince kenarlı merceğin odak noktası denir. Kalın kenarlı mercekler,üzerine düşen paralel ışık ışınlarını bir noktadan çıkıyormuş gibi dağıtarak kırar. Kırılan ışınların uzantıları ışığın geldiği taraftaki bir noktada kesişir. Bu nokta kalın kenarlı merceğin odak noktasıdır.
19.Hipermetrop göz kusuru hangi mercekle düzeltilir?
İnce kenarlı mercekle düzeltilir.
20.Miyop göz kusuru hangi tür mercekle düzeltilir?
Kalın kenarlı mercekle düzeltilir.
